نگاهی به آیه تطهیر

در سوره مبارکه احزاب از آیه 28 تا 34 مسائلی در مورد همسران رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله مطرح گشته و سفارشهای خاصی به آنان داده شده است.

در روایات آمده: سبب نزول این آیات آن بود که چون رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله از جنگ خیبر بازگشت و غنائم فراوانی به دست آورد برخی از همسران او خواستند که قسمتی از غنیمتها را به آنان بدهد. پیامبر فرمود: آنها را به فرمان خدا در میان مسلمانان تقسیم کردم. آن همسران ناراحت شدند و گفتند: شاید چنین می پنداری که اگر ما را طلاق دهی دیگر برای ما شوهر لایقی یافت نمی شود (که چنین بر ما سخت می گیری)؟!

خداوند متعال از این سخنان بر پیامبر خویش غیرت ورزید و او را فرمان داد که از همسران خود کناره گیرد. پیامبر از آنان کناره گرفت و مدت بیست و نه روز در مشربه ام ابراهیم (3) به سر برد.

پس از آن خبری شایع گشت که رسول خدا زنان خود را طلاق داده است.

آنگاه طی جریاناتی عمر خود را به آن حضرت رسانید و مطلع شد که آن حضرت زنان خود را طلاق نگفته است و این خبر را به زنان رسانید. در این حال این آیات نازل شد و رسول خدا به نزد همسران بازگشت و آیات را بر آنان خواند و آنان نیز عذرخواهی نمودند. (4).

این آیات با لحن تندی به برخی از همسران پیامبر صلی اللَّه علیه و آله هشدار می دهد که باید دست از تجمل پرستی بردارند و چشم به سوی غنیمتهایی که به سرزمینهای اسلامی سرازیر می شود ندوزند، که در غیر این صورت شایستگی همسری با آن حضرت را از دست داده و باید آمادگی جدایی از او را داشته باشند.

اما در میان این آیات که همه مربوط به همسران پیامبر صلی اللَّه علیه و آله است و در آنها ضمیر مؤنث به کار رفته است، آیه تطهیر قرار گرفته که سیاق و لحن آن با آیات دیگر فرق دارد، زیرا اولاً سیاق آیات قبل و بعد سیاق تهدید است و سیاق آیه تطهیر سیاق ملاطفت و مهربانی.

ثانیاً در این آیه ضمیر جمع مذکر به کار رفته که وجود مردان یا جمع زنان و مردان را که مردان آن بیشترند می رساند.

از آن رو که این آیه در میان آیات مربوط به همسران رسول خدا قرار گرفته میان مفسران شیعه و اهل سنت اختلاف شده است. مفسران اهل سنت معتقدند که این آیه نیز مربوط به همسران پیامبر است، زیرا در میان همان آیات واقع است.

اما مفسران شیعه معتقدند که این آیه مربوط به همسران آن حضرت نیست، بلکه درباره خمسه طیبه علیهم السلام است، زیرا:

چنان که گفتیم سیاق این آیه ملاطفت است و سیاق آیات قبل و بعد آن تهدید.

این آیه با تأکید و نیز حصری که در آن به کار رفته پاکی مطلق و عصمت اهل بیت را می رساند، در حالی که هیچ کس مدعی عصمت همسران پیامبر نیست.

از همه مهمتر آنکه در آیه ضمیر مذکر به کار رفته که نشان می دهد مخاطب آن مردانند یا زنان و مردانی که تعداد مردان بیشتر است، و آنان پیامبر، علی، و حسن و حسین (از مردان) و فاطمه علیهم السلام (از زنان) هستند.

گرچه واژه اهل بیت از نظر لغوی همسران را نیز شامل می شود، ولی عمل پیامبر صلی اللَّه و علیه و آله در حدیث کساء که بیشتر روایات آن را اهل سنت نقل کرده اند نشان می دهد که همسران از این دایره خارج اند، چنانکه ام سلمه را نیز که آیه در خانه اش نازل شده در زیر عبا راه نداد.

برخی از مفسران معتقدند که این آیه مستقل نازل شده و بعداً به دستور رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و به گفته برخی دیگر در هنگام جمع آوری قرآن کریم، در اینجا جای داده شده است.

اشکالی که در اینجا به نظر می رسد آن است که چرا این آیه در میان آیات مربوط به همسران رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله قرار گرفته و این شبهه را ایجاد نموده است؟

پاسخ آن است که: چون خانه های همسران رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله همه در کنار هم و در اطراف مسجد النبی قرار داشت و خانه حضرت زهرا علیها السلام نیز در آنجا بود و حتی دری از آن به مسجد باز می شد، هنگامی که این آیات بر همسران پیامبر خوانده می شد و همه بیانگر تهدید و نکوهش بود، برای آنکه مبادا تصور شود که افراد این خانه هم مشمول این خطابهای عتاب آمیز هستند، به عنوان جمله معترضه ساحت مقدس آنان را از این نکوهشها پاک داشت و اعلام نمود که شما خاندان از این امور منزهید و گرد هیچ گونه آلودگی و پلیدی بر دامن شما نخواهد نشست. ضمیر را هم مذکر آورد تا تصور مذکور را به کلی باطل سازد.

و نیز برای آنکه آن تهدیدها را تحکیم ببخشد، در میان خطاب به زنان پیامبر صلی اللَّه علیه و آله خبر از عصمت و پاکی خاندان آن حضرت می دهد تا به آنان هشدار دهد که شما در میان خانواده ای قرار دارید که گروهی از آنان معصومند و کسی که در زیر سایه درخت عصمت و در کانون معصومان قرار گرفته سزاوار است که بیش از دیگران مراقب خود باشد و نباید فراموش کند که انتساب به چنین خانواده ای مسئولیتهای سنگینی برای او ایجاد می نماید و خدا و خلق از او انتظارات فراوانی دارند. (5)