مرزبان ژرف نگر و شجاع مقررات خدا

ریحانه ژرف نگر پیامبر در سبک و سیره اش مرزبان آگاه و شجاع و پروا پیشه دین و آیین خدا و حقوق و حرمت بندگان او بود.

آن حضرت آموزگار کتابی بود که در وصف توحیدگرایان راستین، آنان را بازگشت کنندگان به بارگاه خدا، پرستندگان ذات بی همتای او، ستایشگران آگاه و پراخلاص خدا، گردشگران و کاوشگران زمین و زمان برای کسب خشنودی خدا، رکوع گران در پیشگاه او، سجده کنندگان در برابر حق، دعوتگران به ارزش ها و رعایت کنندگان مرزهای مقررات خدا، بازدارندگان از گناه و زشتی و تجاوز و ضد ارزش ها، و حافظان و مرزبانان مرزهای دین و مقررات خدا اعلان می کند؟!

«التائبون العابدون الحامدون السائحون الراکعون الساجدون الامرون بالمعروف و الناهون عن المنکر و الحافظون لحدود الله...»؛

... و به این قانون گرایان و مرزبانان ژرف نگر و پراخلاص مقررات خدا و حقوق و آزادی و حرمت مردم نوید رستگاری و مژده سرفرازی و بهشت پرشکوه خدا را می دهد؟

«و بشر المؤمنین» (9)

فاطمه که برجسته ترین شاگرد بزرگ پیشوا و پیامبری بود که سبک و سیره اش افزون بر قانون گرایی، مرزبانی از دین و مرزهای آیین و حقوق بندگان خدا بود و به عنوان بزرگترین انسان شناس و جامعه شناس و آگاه از راز صعود جوامع و سقوط و انحطاط ملت ها می دانست که یکی از اساسی ترین رازهای سقوط این است که در جامعه ای مردم به حاکمان اجازه دهند که خود را فراتر از قانون بنگرند و یا در اجرای قانون، تبعیض روا دارند و برابری انسانها در برابر قانون را نادیده انگارند و با قانون و مرزهای آن، خطی و جناحی و فصلی، برخورد کنند.

«انما هلک من کان قبلکم انهم کانوا یقیمون الحد علی الوضیع و یترکون الشریف» (10)

از این دیدگاه است که آن حضرت را همه جا و در سراسر زندگی اش مرزبان دین و آیین و حقوق و حرمت انسانها می نگریم؛ برای نمونه:

- آن حضرت در خطبه تاریخی اش در این مورد خروشید که:

«یابن ابی قحافة، أ فی کتاب الله ان ترث اباک و لا ارث ابی؟!»

آیا این قانون شکنی و تجاوز به مرزهای دین بر اساس حق و عدالت است؟ آیا این در کتاب خدا آمده است که تو از پدرت ارث ببری و من از پدرم ارث نبرم؟ راستی که سخن ناروا و نادرستی می گویی!

آیا آگاهانه و به طور دلخواه مقررات کتاب خدا را کنار نهاده و قانون را پشت سرافکنده و خودسرانه حکم می رانید یا به مقررات آن ناآگاهید؟

- و در انگیزش «انصار» به دفاع از حق و مرزهای قانون خدا روی سخن را به آنان کرد و فرمود:

«یا معشر الفتیة و اعضاد الملة و حضنة الاسلام! ما هذه الغمیزة فی حقی...»؛

گروه جوانمردان! ای بازوان دین خدا! و ای یاران اسلام و مقررات آن! این سستی و چشم پوشی از حقیقت که در حق من روا می دارید، چیست؟ و این نظاره بر شکستن حرمت قانون و تجاوز از مرزهای دین و عدم تحرک چرا؟

- و در برابر توجیه گری ناروای خلیفه و دروغ بستن به پیامبر، فرمود:

«سبحان الله ما کان رسول الله عن الکتاب صادقا و لا لاحکامه مخالفا....»

خدا پاک و منزه است؛ هرگز پیام آور او از کتاب خدا روی گردان نیست و با مقررات آن مخالفت نمی ورزد و از مرزهای احکام آن نمی گذرد؛ بلکه او پیرو قرآن و قانون خدا و سوره ها و آیه های آن بود.

آیا شما بر نیرنگ و فریب همدست و همداستان شده اید تا بر او دروغ بندید؟...

- و رو به پیروان و پرستش گران بارگاه ستم فرمود:

«معاشر الناس المسرعة الی قیل الباطل...»؛

ای مردم! ای کسانی که با شتاب و بدون تفکر و تدبر به بافته های بیهوده و بی اساس زورمداران روی آورده و عملکرد زشت و ظالمانه و سیاست زیانبار و قانون شکنی آنان را با دیده اغماض می نگرید و می پذیرید! راستی می دانید چه می کنید؟...

- آن حضرت در سخنان روشنگرانه اش در برابر زنان مهاجر و انصار که به عیادتش آمده بودند، به دفاع از مرزهای دین و مقررات خدا پرداخت و در نکوهش قانون ستیزان فرمود:

«الا هلم فاستمع و ما عشت اراک الدهر عجبا...»؛

اینک بیایید و بشنوید! شگفتا! که روزگار چه شگفتی ها در پس پرده دارد و چه بازیچه ها به طور پیاپی به نمایش می گذارد... راستی چرا مردان شما چنین کردند؟ چرا حرمت قانون خدا را نگاه نداشتند؟ چرا مقررات او را نادیده انگاشتند؟

ای کاش می دانستم به کدامین پناهگاه استوار تکیه زده اند و کدامین ستون محکم را برگزیده اند و به کدامین ریسمان گسست ناپذیر چنگ انداخته اند و بر کدامین مقررات و خاندان و فرزندانی پیشی جسته و چیره شده اند!

 

---

(9) توبه، 112.

(10) کنز العمال، ج 3، ص 735؛ صحیح مسلم، ج 11، ص 186.

قانون گرایی و قانون محوری

آن حضرت در سراسر زندگی درس آموز و الهام بخش خود نمونه قانون گرایی و قانون مداری و خضوع در برابر مقررات خدا بود و در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی و سیاسی اش با همگان، از دوست و آشنا گرفته تا بیگانه و دشمن، از زورمند تا ناتوان و زیردست، عادلانه و انسانی و براساس حق و عدالت رفتار می کرد و هرگز از مرزهای مقررات و قانون بیرون نمی رفت؛ درست بسان پدرش پیامبر؛ چرا که او در سیما و سیره و سبک و شیوه زندگی شبیه ترین انسان ها به پیامبر بود و نسخه ای یگانه از آن کتاب پراسرار آفرینش و پرتویی از آن خورشید فروزان و شعله ای از آن مشعل هدایت را می نمود.

«ما رأیت احدا اشبه حدیثا و کلاما برسول الله من فاطمة» (1)

فاطمه علیهاالسلام این درس قانون مداری را از پدرش پیامبر آموخته بود که هماره به این اصل اساسی پای می فشرد و در گفتار و سکوت، رفتار و عملکرد و اشاره و حرکت و قیام و فریادش، قانون گرایی به روشنی جلوه گر بود و روشنگری می کرد که من نیز بسان شما انسان هستم و در برابر وحی و پیام خدا سرا پا گوش و شور و خضوع بود.

ریحانه ارجمند پیامبر بسان پدر، قانونگرا و قانونمند زیست و هرگز در زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی و سیاسی اش از مرزهای مقررات و قوانین خدا به اندازه سر سوزنی تجاوز نکرد و واژه ای خارج از قانون بر زبان نراند.

آن حضرت در زندگی قانون گرایانه خویش می فرماید:

«ایها الناس اعلموا انی فاطمة و ابی محمد اقول عودا و بدا و لا اقول ما اقول غلطا و لا افعل ما افعل شططا»؛

هان ای مردم! بدانید که من فاطمه هستم و پدر گرانقدرم محمد، پیام آور خداست. من هماره گفتارم حساب شده و بر اساس حق و عدالت است و سخنانی که بر زبان می رانم، از آغاز تا انجام، هدفدار است. نه بافته هایی بیهوده می بافم و نه سخنانی ناروا و بی اساس می گویم. گفتارم پیوسته براساس حق است و کارهایی که انجام می دهم درست و روا و خداپسندانه و برابر مقررات الهی است.

و رهبری نظام سقیفه در گواهی بر این حقیقت به ناگزیر زبان به اعتراف گشود و گفت:

«هان ای دخت پیامبر خدا!... شما را تنها سعادت خواهان و نیک بختان دوست می دارند و جز عناصر و جریان های تیره بخت با شما دشمنی نمی ورزند.

شما راهنمای ما مردم به سوی نیکی ها و شایستگی ها و راهبر راستین ما به سوی بهشت خدا هستید؛ و تو ای برترین بانوان گیتی و دختر برترین پیام آوران، بی هیچ تردید در گفتارت راستگو و صادق و در تیزهوشی و خردمندی و خردوزی از همگان گوی سبقت را برده ای...»

امیرمؤمنان در ترسیم قانون گرایی و قانون مداری ریحانه پیامبر می فرمود:

«فوالله ما اغضبتها و لا اکرهتها علی امر حتی قبضها الله، و لا اغضبتنی و لا عصت لی امرا و لقد کنت انظر الیها فتنکشف عنی الهموم و الاحزان» (2) ؛

به خدای سوگند که من هرگز ریحانه پیامبر را خشمگین نساختم و او را به کاری که خوش نمی داشت وانداشتم تا این که خدا مرا به فراق او گرفتار ساخت؛ و او نیز در زندگی نه مرا به خشم آورد و نه نافرمانی کرد. او به گونه ای بود که با دیدار جمال تابناکش غم و اندوه از گستره دلم زدوده می شد و به وجود او آرامش خاطر می یافتم.

و نیز در پاسخ خود آن حضرت می فرمود:

«معاذ الله انت اعلم بالله و ابر و اتقی و اکرم و اشد خوفا من الله...»؛

به خدای یکتا پناه می برم، چرا که تو ریحانه پیامبر آگاه تر و دین شناس تر و شایسته کردارتر و پرواپیشه تر و گرامی تر و خداترس تر از آن هستی که بتوان تو را وصف کرد...

و نیز در بارگاه خدا به این قانون گرایی و قانون محوری ریحانه ارجمند پیامبر، این گونه گواهی می دهد: «بار خدایا! من از رفتار و گفتار و سبک و سیره و قانون گرایی و قانون مداری دخت سرفراز پیامبرت خشنود هستم...»

«اللهم انی راض عن ابنة نبیک...» (3)

 

---

(1) عوالم، ج11، ص130؛ بحارالانوار، ج 43، ص40.

(2) بحارالانوار، ج 43، ص134.

(3) عوالم، ج11، ص521.

آموزش مقررات خدا

از آن جایی که زندگی عادلانه و انسانی در گرو شناخت قوانین و آگاهی از مرزهای مقررات عادلانه خداست، ریحانه ارجمند پیامبر افزون بر قانون شناسی و قانون گرایی و ارائه نمونه و الگوی عملی از زندگی قانون مدارانه، در سراسر زندگی کوتاه اما پربار و الهام بخشش، آموزگار دین و آموزش دهنده مقررات و قوانین خدا و زندگی قانونگرایانه بود؛ درست بسان پدرش، پیامبر، و همانند هم پرواز و همتای زندگی اش امیر والایی ها.

او از قرآن، کتاب پرشکوه خدا، آموزش مقررات و مرزهای دین به مردم را الهام می گرفت. مگر قرآن پس از بیان قوانین خدا نمی فرماید: اینها مرزهای دین و مقررات خداست، پس از آنها فراتر نروید و نگذرید...؟

«تلک حدود الله فلا تعتدوها...» (4)

و مگر هشدار نمی دهد که: هر کس از مرزهای قوانین خدا درگذرد و فراتر رود، از بیداد پیشگان روزگار خواهد بود؟ «ومن یتعد حدود الله فاولئک هم الظالمون» (5)

و مگر روشنگری نمی کند که: اینها مرزهای قانون خداست، پس مباد که به آنها نزدیک شوید؟

«تلک حدود الله فلا تقربوها» (6)

مگر بهشتیان سعادتمند را رعایت کنندگان حرمت مرزهای مقررات خدا وصف نمی کند و می فرماید اینها مرزهای دین خداست؟

«تلک حدود الله و من یطع الله و رسوله یدخله جنات تجری من تحتها الانهار...»(7)

و مگر دوزخیان تیره بخت را همان تجاوزکاران به مرزهای قانون خدا اعلان نمی کند؟

«و من یعص الله و رسوله و یتعد حدوده یدخله نارا...» (8)

آری، ریحانه پیامبر، آموزگار مقررات خدا و آموزش دهنده مفاهیم و معارف دین و بیانگر مرزهای قوانین او برای اوج بخشیدن مردم به زندگی قانون گرایانه بود. او باران حقایق را در این مورد بر مزرعه دلها و جانها می باراند و روشنگری می کرد و هشدار می داد؛ برای نمونه:

- آن حضرت در سخنان جاودانه اش در برابر نظام سقیفه و انبوه مردم و دعوت آنان به قانون گرایی و قانون مداری و عمل به قانون، از جمله فرمود:

«جعل الله الایمان تطهیرا لکم من الشرک و الصلاة تنزیها لکم من الکبر و الزکاة تزکیه للنفس و نماء فی الرزق و الصیام تثبیتا للاخلاص و الحج تشییدا للدین و العدل تنسیقا للقلوب و اطاعتنا نظاما للملة و امامتنا امانا للفرقة و الجهاد عزا للاسلام و الصبر معونة علی استیجاب الاجر، و الامر بالمعروف مصلحة للعامة و بر الوالدین وقایة من السخط...»؛

ای مردم! خدای جهان آفرین ایمان را سبب پاک سازی شما از مظاهر شرک و ارتجاع قرار داد؛ و نماز را وسیله پاک ساختن شما از آفت غرور و خود بزرگ بینی. زکات را باعت تزکیه جان و افزون شدن روزیتان قرار داد؛ و روزه را عاملی برای استواری اخلاص شما. طواف بر گرد خانه خدا را وسیله اقتدار دین، و عدالت را مایه هماهنگی و انسجام دل ها. فرمانبرداری از ما خاندان رسالت را باعث نظام دین و دولت مقرر فرمود، و امامت و پیشوایی ما را به منظور در امان ماندن از پراکندگی ها و واپسگرایی ها و اسارت در چنگال استبداد.

جهاد را باعث شکست ناپذیری و عزت اسلام، و شکیبایی را وسیله ای برای جلب پاداش پرشکوه سرای آخرت. امر به معروف و فراخوان به سوی ارزش ها را مایه صلاح و شایستگی توده ها شناخت، و نیکی به پدر و مادر را سنگر پیشگیری از خشم خدا.

پیوند با نزدیکان را وسیله افزونی شمار و اقتدار جامعه، و قصاص عادلانه و انسانی را عامل حفظ جانها.

وفای به نذرها را برای در معرض آمرزش قرار گرفتن، و عادلانه و درست دادن کیل ها و وزن ها را وسیله مبارزه با کمبودها.

هشدار از می خوارگی را سبب پاکیزگی از پلیدی ها، و دوری گزیدن از تهمت زدن و نسبت ناروا دادن را مانعی در برابر غلطیدن به وادی لعنت شدگان.

وانهادن سرقت را برای حفظ عفت، و تحریم شرک را برای اخلاص در بندگی و فرمانبرداری از پروردگار.

اینک که چنین است پروای خدا را آن گونه که شایسته است پیشه سازید و بکوشید که جز مسلمانی راستین و آزادمنش و رعایت کننده حقوق و امنیت دیگران، جهان را بدرود نگویید.

خدای یکتا را در آنچه فراخوانده و هشدار داده است فرمانبرداری کنید و راه دانشوران یکتاپرست و پرواپیشه را در پیش گیرید؛ چرا که از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان و آگاهان واقعی از او می ترسند و در برابر او احساس مسئولیت می نمایند.

- و نیز خطاب به رهبری نظام سقیفه، پس از ترسیم مقررات ارث و حدود و مرزهای آن از دیدگاه قرآن، فرمود:

«و زعمتم ان لا حظوة لی و لا ارث من ابی و لا رحم بیننا؟»؛

راستی شما بر اثر بیگانگی و یا بی توجهی به مقررات کتاب خدا و مرزهای دین و آیین او چنین می پندارید که من از پدرم ارث نمی برم و رابطه و پیوندی میان من و او نیست. آیا خدای فرزانه مقررات ارث را در آیه ای تنها برای شما قرار داد و پدرم را از آن مقررات استثنا کرد؟

یا این که بر آن هستی، که اهل دو ملت و پیروان دو دین از یکدیگر ارث نمی برند و من پدرم پیامبر از یک ملت و آیین نیستیم؟

- و پس از باران حقایق و مفاهیم و معارف قرآن و ترسیم مرزهای حق و باطل در خطبه حماسه ساز و شعورآفرین اش، سرانجام فرمود:

«و انا ابنة نذیر لکم بین یدی عذاب شدید»؛

و بدانید که من دخت پیامبر هشداردهنده شمایم و اینک آموزگارانه و خیرخواهانه، شما را به خاطر تجاوز به مرزهای دین و آیین و مقررات خدا از عذاب سهمگینی که پیش روی شماست، هشدار می دهم.

 

---

(4) بقره، 229.

(5) بقره، 229.

(6) بقره، 187.

(7) نساء، 13.

(8) نساء، 14.

قانون مداری و قانون شناسی

ریحانه سرفراز پیامبر در سبک و سیره فردی، خانوادگی و اجتماعی و سیاسی خویش به اصل قانون شناسی و شناخت مبانی، ماهیت، هدف ها، اسرار و فلسفه و مرزهای مقررات عادلانه و سعادت آفرین خدا سخت بها می داد و در این قلمرو حساس و تعالی بخش بسیار می اندیشید و می اندیشاند؛ پا به پای وحی و رسالت آنچه را بر قلب مصفای پیامبر مِهر فرود می آمد، دریافت می داشت و آگاهانه و عاشقانه در آنها می اندیشید و آنها را مشعل فرا راه قرار می داد و نردبان عروج و صعود به سوی کمال و جمال می ساخت و در گفتار و عملکردش از آنها پرچمی برافراشته برای درست اندیشان و کمال جویان برمی افراشت.

او در این راه به جایی پرکشید که به بیان پیامبر، پاره ای از وجود پیامبر عنوان یافت و شعله ای از آن مشعل و پرتوی تابناک از آن خورشید جهان افروز. این اصل انسان ساز در همه زندگی الهام بخش ریحانه پیامبر به روشنی هویداست.آن حضرت در این مورد از جمله در سخنان تاریخی و حماسه سازش در برابر ابوبکر و انبوه مردم فرمود:

«و معنا کتاب الله الناطق و القرآن الصادق و النور الساطع و الضیاء اللامع...»

و کتاب گویای خدا، قرآن پرشکوه نزد ماست؛ همان قرآن راستگو و راستین، همان نور درخشنده و چراغ تابناکی که دیدگاه هایش مستدل و استدلال های آن روشن است؛ باطن و اسرارش در نزد خاندان رسالت آشکار و ظاهر آن نورافشان و جلوه گر و پیروان آن زبانزد جهانیان و مورد غبطه دیگرانند؛ همان کتاب شکوهباری که پیروی از آن و زندگی براساس مقررات و قوانین و معارف و فرهنگ آن، انسان را به سوی بهشت پرطراوت و زیبا راه می نماید و تلاوت و گوش جان سپردن به پیام آن، به نجات و رستگاری و سعادت می انجامد؛ همان کتابی که به وسیله آن می توان به حجت های روشن خدا و مقررات او و واجبات و دستورات و ارزشها و محرمات و ضدارزش هایی که از آن هشدار داده شده اید، و نیز به دلیل های روشن، برهان های کامل و هدایتگر، به فضیلت های پسندیده و اوج بخش و کارهای روا و اخلاقی که موهبتی است از سوی خدا بر شما، مردم؛ و نیز به قوانین و مقررات و برنامه های نوشته شده واجب و بایسته خدا دست یافت و مرزهای مقررات او را شناخت و قانون شناس، حق شناس و مرزشناس زیست.