منبع علم فاطمه زهرا سلام الله علیها

علم حضرت دانشی زمینی نیست، بلکه متصل به خداوند و جریان وحی است:

ابوبصیر می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام در مورد مصحف پرسیدم،

فرمود: .... اخبار آنچه تا به حال بوده است و آنچه که تا روز قیامت خواهد بود و اخبار هر یک از آسمانها و تعداد فرشتگان هر یک از آنها، نام های فرستادگان خدا از انبیای مرسل و غیر مرسل و اقوامی که اینان بر آنها مبعوث شده اند. اسامی مخالفان و گروندگان به آنها، اسامی تمام مؤمنان و کافران از آغاز تا پایان آفرینش، نامهای هر شهر و آمار کافران... اسامی همه آفریدگان و مدت عمر آنها، تعداد کسانی که وارد بهشت می شوند. تعداد جهنمیان و نام های هر یک از آن دو گروه و نیز علم قرآن به همان گونه که نازل شده و همچنین علم تورات و انجیل و زبور به همان ترتیب نزول و تعداد درختان و سنگریزه های هر شهر و دیار وجود دارد.

حضرت باقر علیه السلام فرمود: خداوند این مصحف را توسط جبرائیل، میکائیل و اسرافیل نزد آن حضرت فرستاد. این نزول در ثلث دوم شب جمعه در هنگامی که حضرت در محراب خود به نماز ایستاده بود واقع شد. فرشتگان پس از اتمام نماز از حضرت به او سلام کردند و گفتند: خداوند به تو سلام می رساند و سپس مصحف را در دامان آن حضرت گذاشتند. (9)

و از حماد بن عثمان آمده است که روزی امام صادق علیه السلام فرمودند:

در سنه یکصد و بیست و هشت، زنادقه خروج می کنند و این جریان را از مصحف فاطمه علیها السلام نقل می کنم. حماد پرسید: مصحف فاطمه علیها السلام چیست؟

حضرت فرمودند:

«... لیس فیه شی من الحلال و الحرام ولکن فیه علم مایکون». (10)

در مصحف فاطمه علیها السلام چیزی از حلال و حرام نیست، ولی حوادث و اتفاقات روزگار در آن آمده است.

---

(9) دلائل الامامة، ص 27- 28.

(10) کافی، ج 1، ص 240، ح 2؛ بحارالانوار، ج 26، ص 44، ح 77؛ بصائر الدرجات، ص 157، ح 18.

علم حضرت زهرا

فاطمه علیها السلام را از آن رو فاطمه نامیدند که پروردگار از دانش خود آن قدر به او نوشاند که از هر استادی بی نیاز شد. (1)

فاطمه علیها السلام به علی علیه السلام گفت: نزدیک بیا تا تو را از آن چه واقع شده و آن چه اکنون می شود و آن چه تا روز قیامت واقع خواهد شد، با خبر کنم. (2)

فاطمه علیها السلام را بدان سبب بتول نامیدند که از نظر فضل و دین و حسب، سرآمد تمامی زنان بود. (3)

براستى خداى متعال ده چیز را به ده نفر از زنان مرحمت کرد: توبه را به حوا همسر آدم علیه السلام... و علم را به فاطمه سلام اللَّه علیها همسر على مرتضى صلوات اللَّه علیه.(4)

زنی خدمت زهرا علیها السلام رسید و مسایل دینی بسیاری پرسید. زهرا علیها السلام همه را پاسخ داد و در پایان با گشاده رویی گفت: هر گاه سؤالاتی داشتی بیا و بپرس. همه را پاسخ خواهم گفت. (5)

از برخی روایت ها استفاده می شود که زهرا علیها السلام از سوی پدرش مرجع پاسخ گویی به پرسش ها و مسایل زنان بوده است.

اما بهترین نمونه و شاهد بر علم بی کران زهرا علیها السلام همان خطبه ها و سخنرانی های اوست. به ویژه خطبه آن حضرت در مسجد مدینه در مقابل مهاجر و انصار، در احتجاج با ابوبکر. این خطبه همتا و هم پای برخی خطبه هایی است که امیرالمؤمنین بیست و پنج سال بعد برای اهل کوفه می خواند. می توان بند بند این خطبه را با فقرات برخی خطبه های نهج البلاغه مقایسه کرد تا به عمق این معنا و صحت این ادعا پی برد، هم چنان که می توان دعاهای وارده از زهرا علیها السلام و مضامین بلند آن را با ادعیه وارده از علی علیه السلام و دیگر امامان معصوم مقایسه کرد تا باز هم به همین نتیجه رسید. (6) بی جهت نیست که آن حضرت را «ام الفضایل» و «ام العلوم» (7) می نامند.

به راستی که ما را از علوم و فضایل بی کران زهرا علیها السلام و از هدایت و معارف بلند او محروم ساختند.

---

(1) بحارالانوار، ج 43، ص 13.

(2) «نادت فاطمة ادن لاحدثک بما کان و بما هو کائن و بما لم یکن الی یوم القیامة حین تقوم الساعة» بحارالانوار، ج 43، ص 8، ح 11.

(3) «سمیت فاطمة علیها السلام البتول لانقطاعها عن نساء زمانها فضلا و دینا و حسبا» بحارالانوار، ج 43، ص 15، ح13.

(4) انّ اللَّه تعالى أعطى عشرة أشیاء لعشرة من النساء: التوبة لحوّا زوجة آدم... والعلم لفاطمة زوجة المرتضى (بحارالانوار، ج 43، ص 34. )

(5) بحارالانوار، ج 2، ص 3.

(6) وحی و رهبری، آیت الله جوادی آملی، مقاله سوم، حضرت زهرا علیها السلام، ص 225 «همتایی امیرالمؤمنین و صدیقه کبری در تبیین معارف الهی».

(7) ریاحین الشریعة، ص 9. این دو از کنیه های آن حضرت است.

فقه حضرت فاطمه سلام الله علیها

ابن حزم نقل می کند که: عبداللَّه بن عمر و فاطمه دختر پیغمبر و سایر صحابه صدقاتشان را در مدینه وقف نمودند و این از آفتاب روشن تر است و اَحَدی از آن بی خبر نیست. (8)

بردن نام فاطمه علیها السلام از سوی ابن حزم دلیل بر منزلت فقهی اوست، اگر در کتابهای روایی تتبّع کنیم موارد بسیاری از فقه و درایت فاطمه سلام الله علیها را خواهیم یافت که به اعتراف اهل تحقیق، به صورت یک کتاب مستقل می توان ارائه داد. ابن حزم، اصرار فاطمه سلام الله علیها را بر اینکه جسدش پس از مرگ، هنگام حمل برای دفن، دیده نشود، آورده است و می گوید: «فهم دقیق او نسبت به این امر و اعلام آن، بسیاری از فقهای مسلمین را بر آن داشته که به استحباب این مطلب فتوا دهند!» علمای شافعی و حنبلی نیز گفته اند: «که سُنّت است هنگام نهادن جنازه زن در قبر و لحد، آن را از نظرها استتار کنند.» بالأخره حضرت فاطمه سلام الله علیها دارای روحی دانا و فهمی دقیق نسبت به اسلام و احکام آن بود. و شاید کسی که با تَتَبّع در کتابهای روایی بنگرد، بر بسیاری از موارد فقه و بینش دقیق حضرت فاطمه، زهرای بتول علیها السلام برخورد کند.

آقای «محمد منتصر کتانی» در فقه و درایتِ فاطمه علیها السلام، به نقل قضایای بسیاری پرداخته است و نیز همه کسانی که از فقه حضرت فاطمه علیها السلام سخن گفته اند، این موارد را یاد کرده اند.

هرگاه به گوهر والای حضرت زهرا علیها السلام بیندیشیم و نقش های مهمی را که به ایفای آن قیام کرده، بنگریم و کارهایی را که بدان اقدام نموده، از نظر بگذرانیم، خواهیم دید که او با فقه کامل از کتاب خدا و سنّت رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله عمل می کرده و اصرار داشته که همه اعمال و رفتارش، تابع سُنّت مصطفی صلی اللَّه علیه و آله و هدایت آن حضرت باشد.

بنابراین، هنگامی که فقه او را می نویسیم، در حقیقت چهره انسانی را ترسیم می کنیم که متفقّه در دین است. اما او به جای اینکه برای فتوا دادن بنشیند، حیات و زندگی اش، تعبیری از فقه نبوت بود، که آن را از مصطفی صلی اللَّه علیه و آله گرفته بود و به اینگونه، نمونه ای بود از زن مسلمان صالح و کامل که از آن رود عظیم بهره گرفته است و از اخلاق پدر و مادرش کسب فیض نمود، و در مکتب و مدرسه نبوّت نشو و نما یافت و به آن اعمال بنیادین قیام کرد.

---

(8) صحیح بخاری، ج 2، ص 584.