دیگر موقوفات صدیقه طاهره

دیگر موقوفات صدیقه طاهره در وصیت نامه اش به علی بن ابیطالب علیه السلام چنین آمده است:

ابوبصیر می گوید: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: آیا وصیت نامه مادرم فاطمه علیها السلام را در این مورد بخوانم؟ ما تقاضا و درخواست نمودیم که قرائت کند. حضرت ظرف کوچک (و یا زنبیلی) را بیرون آورد و نوشته ای را از آن میان به دست گرفت و چنین قرائت کرد:

«بسم الله الرحمن الرحیم، هذا ما اوصت به فاطمة بنت محمد رسول الله صلی الله علیه و آله اوصت بحوائطها السبعة، العواف و الدلال و البرقة و المیثب و الحسنی و الصافیة و ماء لام ابراهیم الی علی بن ابی طالب فان مضی علی فالی الحسن فان مضی الحسن فالی الحسین فان مضی الحسین فالی الاکبر من ولدی. شهد الله علی ذلک و المقداد بن الاسود و الزبیر بن عوام و کتب علی بن ابی طالب علیه السلام»؛ (8)

این وصیت نامه ای است که فاطمه زهرا علیها السلام دختر محمد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بدان وصیت نمود. در آن وصیت نمود که زمین ها و باغ های دیوار شده هفت گانه: العواف، الدلال، البرقه، المثیب، الحسنی، الصافیه و مشربه ام ابراهیم، در اختیار علی بن ابی طالب علیه السلام است و چنانچه علی علیه السلام از دنیا رفت در اختیار فرزندم حسن بن علی علیهما السلام قرار می گیرد و چنانچه او از دنیا رفت در اختیار فرزند دیگرم حسین بن علی علیهما السلام خواهد بود و بعد از او در اختیار بزرگترین فرزندانم قرار خواهد گرفت. گواهی می دهد بر این وصیت نامه خداوند متعال و سپس افرادی همانند مقداد بن اسود کندی و زبیر بن عوام. که وصیت نامه توسط امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام نوشته شد.

همانند روایت فوق با اندکی اختلاف از امام صادق و امام رضا علیهما السلام نقل گردیده و مضمون گذشته را مورد تأکید قرار داده اند.

سمهودی درباره باغ های هفتگانه به نقل از واقدی گفته است: مخیریق در میان یهود بنی نضیر عالم اندیشمند و متعهدی بود که ایمان به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آورد سپس اموالش را در اختیار آن حضرت قرار داد و این اموال همان باغ های دیوار کشیده هفتگانه بوده است. و همچنین از محمد بن کعب نقل کرده که: این اموال متعلق به مخیریق یهودی بوده، چون جنگ «احد» فرا رسید رو به دیگر یهودیان کرد و گفت: چرا محمد صلی الله علیه و آله را یاری نمی کنید؟ سوگند به خدا همه شما می دانید که یاری دادن به او وظیفه و تکلیف همه شماها است. جواب دادند: امروز شنبه است. روز عبادت و تعطیلی است مخیریق گفت: شما از وظیفه فرار می کنید شنبه یعنی چه؟! سپس خود شمشیر بر گرفت و همراه با رسول گرامی اسلام با دشمنان آن حضرت جنگید تا سخت مجروح گردید و چون در بستر افتاد چنین وصیت کرد:

«اموالی الی محمد یضعها حیث یشاء»؛ دارائی های من در اختیار محمد صلی الله علیه و آله خواهد بود هر کجا می خواهد و صلاح می داند مصرف کند. (9).

رسول خدا در سال هفتم هجرت اموال مخیریق را جزء صدقات قرار داد (10) ولکن امام رضا علیه السلام فرمود: رسول خدا آن ها را وقف بر فاطمه نمود، و سپس فاطمه آنها را بر بنی هاشم و بنی المطلب وقف نموده است. (11).

 

---

(8) فروع کافی، ج7، ص 48، ح 5؛ بحارالانوار، ج 43، ص 235، ح 1.

(9) وفاء الوفا، ج 3، ص 990 - 825.

(10) تاریخ المدینة المنورة، ابن شبة، ج 3، ص 173 - 175.

(11) فروع کافی، ج 7، ص 47 - 48، ح 1 - 4.

ام ‏العیال

چشمه ای است که به برکت آن روستایی بزرگ در کنارش ساخته شده، این روستا در نزدیکی قلعه های «آره» که بین راه مکه و مدینه است واقع شده، در آن روزگار بیش از 20000 نخل خرما داشته است و امروز هم در آنجا میوه های مختلف مانند لیمو، انگور، موز به عمل می آید، ام العیال در یکصد و هفتاد کیلومتری مدینه منوره و پنجاه و شش کیلومتری شرق «سقیا» قرار دارد.(3).

عرام بن اصبغ سلمی که شخصی مورد اطمینان است و در سال های 275 هجری قمری زندگی می کرده و در شناسایی منطقه «تهامه» از خبرگی ویژه ای برخوردار بود، (4) می گوید: «ام العیال قریة صدقة فاطمة الزهراء بنت رسول الله صلی الله علیه و آله»؛

روستای ام العیال صدقه و موقوفه فاطمه زهرا علیها السلام دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله است.(5).

امروز هم فرزندان فاطمه علیها السلام از آن بهره می گیرند. این چشمه و این سرزمین از سوی صدیقه طاهره علیها السلام بر سادات حسینی وقف گردیده است. (6).

چه بسا وقف بر سادات حسینی از آن جهت بوده که بنا بر پیش بینی فاطمه علیها السلام امامت در نسل و فرزندان حسین بن علی علیهماالسلام استمرار پیدا می کرده و از سوی دیگر بعد از شهادت ابا عبدالله الحسین علیه السلام فرزندان آن حضرت بیشتر مورد غضب و ناخوشایندی حاکمان بنی امیه واقع می شدند و نیاز به یک پشتوانه مالی خاص داشتند. از این رو «ام العیال» را وقف سادات حسینی می نماید و در بین مسلمانان روشن و مسلم است که اموال موقوفه باید صرف «موقوف علیهم» گردد.

سمهودی نیز می نویسد: ام العیال، چشمه ای است که متعلق به فاطمه زهرا علیها السلام بوده سپس آن را وقف نمود. توسط این چشمه بیش از بیست هزار نخل آبیاری می گردیده و جعفر بن طلحه بن عبیدالله تیمی دویست هزار دینار جهت احیاء آن و اطراف آن صرف کرده است. (7).

 

---

(3) معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث بلادی، ج 1، ص 21.

(4) اعلام زرکلی، ج 4، ص223.

(5) معجم معالم الحجاز، ج6، ص 194.

(6) عمدة الاخبار فی مدینه المختار، احمد بن عبدالحمید عباسی، ص 241.

(7) وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، ج 4، ص 1130.

موقوفات حضرت فاطمه

زندگی کوتاه زهرای مرضیه علیها السلام برکات بی شماری را به دنبال داشت، برکات معنویش سراسر تاریخ اسلامی را فرا گرفت، حکایت های پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اهل بیت علیهم السلام از رفتار خداپسندانه اش بالاترین مدرسه انسان سازی آنان بود، مفسران ژرف اندیش در ذیل سوره کوثر، فاطمه علیها السلام و فرزندانش را مصداق حقیقی کوثر - خیر کثیر - دانسته اند (1)، که خداوند آنها را به پیامبرش عنایت کرد پس نمی توان برکات وجودی فاطمه علیها السلام را تنها منحصر در امور معنوی دانست، عملکرد و سیره پیامبرگونه اش در امور مادی و معنوی هر دو برکت را به دنبال داشت. او در باب صدقات و موقوفات برترین بانوی جهان بوده و هست، هر چه را مالک بوده بر اساس سیره پدر بزرگوارش تقدیم به فقراء و مستمندان می نمود و علاوه بر کمک های مقطعی کمک های جاویدان و مستمری - موقوفات و صدقات - داشته است.

علامه مجلسی (ره) می گوید:

سید بن طاووس (ره) رو به فرزندش نمود، گفت: پسرم! موقوفات و صدقات جده ات فاطمه زهرا علیها السلام همانند العوالی - حیطان سبعه - و... از اموالی بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله آنها را بدون جنگ و درگیری مالک گردید و کسی در آن شریک نبوده و ملک خالص آن حضرت شد و «فیء» محسوب شد. بعداً پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آنها را در زمان حیات خویش به دخترش به صورت هبه (بخشش) واگذار کرد. فاطمه علیها السلام هم آنها را در راه خدا وقف نمود و سپس «موقوف علیهم» - کسانی را که می توانند از آن موقوفات استفاده نمایند - مشخص کرد.

سپس سید بن طاووس (ره) اضافه کرد و گفت: فرزندم! در ارزش آنها همین قدر بس که بعضی از آن اموال سالانه بین 24000 تا 70000 درهم درآمد داشته است.(2) .

 

---

(1) التفسیر الکبیر، فخر رازی، ج 32، ص 124؛ مجمع البیان، ج 10، ص549.

(2) سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ج7، ص 45؛ بحارالانوار، ج29، ص123، ح 5.