محسن را.. می آورند!

محسن علیه السلام در شکم مادر با ضربات مهاجمین مجروح گردید و به خون خود آغشته شد... و این گونه با تنی آزرده و مجروح وارد صحرای محشر خواهد شد.

دو مادر بزرگ او- یعنی مادر علی و فاطمه علیهماالسلام- و دو عمه او با کمک اسماء او را می آورند و فاطمه علیها السلام نیز همراه آنان است.

آنان فریاد می زنند، و بر سر و صورت زنان گریه می کنند. جبرئیل نیز به نیابت از جنین بی زبان لب به سخن می گشاید و دادخواهی می نماید.

پیامبر صلی اللَّه علیه و آله در این محکمه حضور می یابد و محسن علیه السلام را که یادگار اوست بر سر دست می گیرد و شخصاً برای دادخواهی بپا می خیزد. و اینچنین عظمت مظلوم سقیفه بر همگان معلوم می گردد.

«یأتی محسن مخضّباً محمولاً، تحمله خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت أسد أمّ أمیرالمؤمنین علیه السلام- و هما جدّتاه- و أمّ هانی و جمّانة- عمّتاه ابنتا أبی طالب علیه السلام- و أسماء بنت عمیس الخثعمیة صارخات، أیدیهنَّ علی خدودهنَّ و نواصیهنَّ منتشرة و الملائکة تسترهنَّ بأجنحتهنَّ، و فاطمة أُمّه تبکی و تصیح و تقول: «هذا یومکم الذی کنتم توعدون»، و جبرائیل یصیح- یعنی محسناً- و یقول: «إنّی مظلوم فانتصر».

فیأخذ رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله محسناً علی یدیه رافعاً له إلی السماء و هو یقول: «إلهی و سیّدی، صبرنا فی الدنیا احتساباً، و هذا الیوم الذی تجد کل نفس ما عملت من سوء، تودّ لو أنّ بینها و بینه أمداً بعیداً». (105)

روز قیامت حضرت محسن علیه السلام می آید در حالی که او را حمل می کند حضرت خدیجه و فاطمه بنت اسد که دو جده او هستند و ام هانی و جمانه دو دختر حضرت ابوطالب علیه السلام که دو عمه ی او هستند و اسماء بنت عمیس، و در همان حال فریاد می زنند و دستها را بر صورت گذارده اند و موها پریشان کرده اند و ملائکه ایشان را با بالهایشان می پوشانند.

در همین حال مادرش فاطمه علیها السلام گریه می کند و فریاد می زند و می گوید: «امروز همان روزی است که وعده داده شدید».

جبرئیل علیه السلام هم از طرف حضرت محسن علیه السلام فریاد می زند و می گوید: «من مظلوم هستم، خدایا به فریاد رس». پیامبر صلی اللَّه علیه و آله محسن علیه السلام را روی دست می گیرد و او را به آسمان بلند می کند و می گوید: الهی و سیدی، در دنیا بخاطر تو صبر کردیم، و امروز وقت آن است که هر نفسی آنچه بدی کرده آرزو کند که بین او و آنها فاصله زیادی باشد.

 

---

(105) نوائب الدهور، ج 3، ص 192.

دادگاهی که برای محسن برپا می شود!

اولین و بالاترین ظلم آن است که نسبت به اهل بیت علیهم السلام روا داشته شد، و محسن علیه السلام اولین مظلومِ آل رسول است. محاکمه او بر همه تقدّم دارد و سزای قاتلینش سخت ترین درجه عذاب است.

«فأوّل من یُحکم فیه محسن بن علی علیه السلام و فی قاتله، ثم فی قنفذ. فیؤتیان هو و صاحبه و یُضربان بسیاط من نار لو وقع سوط منها علی البحار لَغَلَت من مشرقها إلی مغربها، و لو وضع علی جبال الدنیا لذابت حتی یصیر رماداً، فیضربان بها» (106) ؛

اول کسی که درباره اش حکم می شود محسن بن علی علیه السلام است. سپس قاتل او و سپس قنفذ را می آورند و با شلاقهایی از آتش می زنند بطوری که اگر یک ضربه آن بر دریاها زده شود از شرق تا غرب آن به جوش می آید، و اگر بر کوههای دنیا گذارده شود ذوب می شود بطوری که خاکستر شود. با چنین تازیانه ای آن دو تن را می زنند.

 

---

(106) تأویل الآیات، ص 840.

فریاد.. یا فضه!

ای سرکرده سقیفه، تو خوب می دانی با عزیز پیامبر چه کرده ای؟ با همان کینه ای که در دل داری بازگو، تا با همان کینه ای که از تو در دل داریم بشنویم. از تو شنیدنِ قصه دردناکِ شکستن در، و آنچه از بیرون و درون خانه شنیده ای و دیده ای، سوز دیگری در دلِ ما جان نثاران فاطمه علیها السلام بر می انگیزد.

«قال عمر:... فذکرت أحقاد علیّ و ولوعه فی دماء صنادید العرب و کید محمّد و سحره، فرکلتُ الباب و قد ألصقَت أحشائها بالباب تترسه. و سمعتُها و قد صرخَت صرخة حسبتُها قد جعلَت أعلی المدینة أسفلها، و قالت: یا أبتاه یا رسول اللَّه! هکذا کان یُفعل بحبیبتک و ابنتک؟ آه یا فضّة! إلیک فخذینی فقد و اللَّه قُتِل ما فی أحشائی من حمل وسمعتُها تمخض و هی مستندة إلی الجدار، فدفعتُ الباب و دخلت...» (104)

عمر می گوید: (آنگاه که به خانه فاطمه آمدم) کینه های علی و ولع او را به خون بزرگان عرب و حیله و سحر محمد را به یاد آوردم. لذا لگد به در زدم در حالی که فاطمه علیها السلام خود را به درب خانه چسبانده بود و با کمک در از جنینش محافظت می کرد.

او فریادی کشید که گمان کردم مدینه را زیر و رو کرد و گفت: «ای پدر! یا رسول اللَّه! آیا قبلاً هم با حبیبه تو و دخترت چنین می کردند؟ آه! ای فضه مرا دریاب که فرزندم را کشتند».

من صدای ناله او را شنیدم در حالی که به دیوار تکیه داده بود. با این همه در را فشار دادم و وارد شدم!

 

---

(104) بحار الانوار ج 8 ، ص 222.

فرزند و مادر.. بین دیوار و در!

عمر شخصاً اقدام کرد تا مبادا دلی به رحم آید و بازگردد! فاطمه علیها السلام نمی گذاشت در باز شود، اما وقتی دانست دشمن دست بردار نیست در را رها کرد تا محسنش را نجات دهد!

در این میان «چرا»هایی هست که پاسخ آن را فقط مهدی زهرا علیه السلام می داند؛ ولی فوران خون از پهلو و سینه در آن لحظات اشاره های پر معنایی به محبین فاطمه علیها السلام دارد!

دنباله ماجرا برای کسانی است که هنوز در نیمه راه باوَرَند: بانو تا صحن خانه بیشتر تاب نیاورد و در حالیکه بر زمین می افتاد همه اهل خانه را برای کمک فراخواند.

داستان تازیانه و سیلی یک بار بوده یا تکرار شده؟ نمی دانم! بعد از فریاد «یا فضه» هم...؟!! باز نمی دانم! ولی رویت سیاه باد ای دشمن کینه توز، که تازیانه ات بر «سر» فاطمه علیها السلام اصابت کرد و تا «کتف» او را سیاه نمود! به صورت بانو هم... یا نه؟ نمی دانم! ولی دستت بریده باد که جای سیلی ات بر چهره زهرا علیها السلام ماند... و آنچنان رفت تا به پیامبر صلی اللَّه علیه و آله نشان دهد صورت نیلی را...!!

«ثم جعل الثانی یعالج الباب لیحرقه، فلما رأت علیها السلام إصرار القوم علی ذلک... فتحت لهم الباب و لاذت خلفه. فعصرها الثانی ما بین الحائط و الباب حتّی کادت روحها أن تخرج من شدّة العصرة، و نبع الدم من صدرها و من جنبیها.

فدخلت إلی دارها و نادت: «یا أسماء و یا فضّة و یا فلانة، تعالین و تعاهدن منّی ما تتعاهد النساء من النساء».

قالت أسماء: فما دخلنا البیت إلا و قد أسقطت جنیناً سمّاه رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله محسناً.

فقال الثانی لعبده قنفذ: «ویلک، إضربها»!! و کان بیده سوط، فجعل یضربها علی رأسها و السوط یلتوی بین کتفیها کالدملج و هی تنادی: «المستعان المستغاث باللَّه و برسوله».

ثم لطمها الثانی علی خدّها لطمة حتّی أثّرت فی خدّها من وراء الخمار و سقط القرط من أُذنها» (103)

سپس عمر دست به کار شد که درِ خانه را آتش بزند. حضرت زهرا علیها السلام که اصرار مردم را دید در را باز کرد و خود به پشت در پناه برد. عمر آن حضرت را بین در و دیوار فشار داد بطوری که از شدت آن نزدیک بود روح آن حضرت بیرون آید، و خون از سینه اش جاری شد.

در این حال حضرت به داخل خانه رفت و صدا زد: «ای اسماء، ای فضّه... بیایید و در آنچه زنان به یکدیگر احتیاج دارند مرا دریابید».

اسماء می گوید: وارد نشدیم مگر وقتی که حضرت جنین خود را سقط کرده بود، همان که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله او را محسن نامیده بود.

عمر به غلامش (قنفذ) گفت: وای بر تو، فاطمه را بزن! در دست قنفذ تازیانه ای بود و با آن بر سر آن حضرت زد به طوری که بین دو کتف حضرت اصابت نمود و ورم کرد. در همان حال می فرمود: به خدا و رسولش پناه می برم و از آنان کمک می خواهم.

سپس عمر بر صورت آن حضرت سیلی زد به طوری که از روی پوشش بر گونه حضرت اثر کرد و گوشواره از گوش حضرت افتاد.

 

---

(103) الکوکب الدری، ج 1 ص 194.

ذکر سقط محسن در منابع با بیان سبب

- مقدسی، سقط محسن را به سبب زدن زهرا علیها السلام توسط عمر به شیعه نسبت می دهد.

«گوید: و از آن جمله روایت بلاذری است و بین شیعه مشهور که او فاطمه علیها السلام را در فشار در گذاشت تا محسن را سقط کرد. در حالی که همه می دانند پدرش گفت: فاطمه پاره تن من است، هر که او را اذیت کند، مرا اذیت کرده است». (47)

عمادالدین طبری از علمای قرن هفتم هجری: «و می گویند که فاطمه محسن از شکمش سقط شد به سبب آنکه عمر بر شکم او زده بود». (48)

سید تاج الدین علی بن احمد حسینی از علمای قرن یازدهم هجری: «سبب مرگ فاطمه ضربه ای بود که به او زدند و پس از آن فرزندش را سقط کرد». (49)

وی در شمارش فرزندان علی علیه السلام می گوید: «و فرزندی که سقط شد و پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله او را در شکم مادرش، محسن نامید». (50)

علی بن محمّد عمری نسابه: «محسن را به حساب نیاورده اند. چون مرده به دنیا آمد. شیعه خبر محسن و ضربه ای که به شکم مادرش زدند را روایت کرده اند. من کتابهای برخی از عالمان انساب را دیده ام که از محسن نام برده اند اما ضربه را از طریقی که بتوانم بر آن اعتماد نمایم، نقل نکرده اند». (51)

از نظر بعضی «فرزندان فاطمه علیها السلام عبارتند از: حسن و حسین و محسن که سقط شد. در معارف ابن قتیبه آمده: محسن در اثر ضربه قنفذ عدوی سقط شد». (52)

امام علیه السلام فرمود: «در قیامت محسن خضاب کشیده و بر دستان خدیجه بنت خویلد، و فاطمه بنت اسد می آید... و جبرئیل- یعنی: محسن- فریاد می زند و می گوید: من ستمدیده ام، مرا یاری فرما. پس رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله محسن را روی دستانش به آسمان بلند می کند و می فرماید:...». (53)

در یک حدیث دیگر فرمود: «... و قاتل فاطمه علیها السلام و قاتل محسن». (54)

امام علیه السلام: «با پایش به شکم زهرا علیها السلام زد که به پسری به نام محسن آبستن بود. در اثر همین لگد محسن سقط شد». (55)

امام علیه السلام: «علّت مرگ فاطمه علیها السلام این بود که قنفذ غلام این مرد، به دستور اربابش با سر غلاف شمشیر به او زد. فاطمه علیها السلام در اثر این ضربه، محسن را سقط کرد». (56)

در دعای امام رضا علیه السلام در سجده شکر: «و (آن دو) فرزند پیغمبرت را کشتند». (57)

ابن سعد جزایری: «فاطمه علیها السلام را زدند. فاطمه علیها السلام در اثر این ضربه، فرزندش را سقط کرد». (58)

فتونی عاملی: «... در روایات اهل بیت آمده: عمر، در را به داخل فشار داد تا وارد خانه شود. فاطمه علیها السلام که پشت در بود، در به شکمش خورد و در اثر آن فرزندش به نام محسن را سقط کرد». (59)

خواجویی مازندرانی: «... فاطمه علیها السلام را زدند. فاطمه علیها السلام در اثر این ضربه فرزندش را سقط کرد». (60)

«مگر فاطمه طاهره در این باره چه تقصیری داشت؟ به چه علّت مستحق ضربتی بود که فرزندش را در اثر آن سقط کرد؟». (61)

«پهلویش را شکستند و فرزندش را سقط کردند». (62)

شیخ یوسف بحرانی: «... زهرا علیها السلام را چنان زد که فرزندش را سقط کرد». (63)

سید محمّد قلی موسوی نیز، جریان این واقعه را به تفصیل بیان کرده است. (64)

مرجع بزرگ تقلید، سید مهدی قزوینی: «وقتی فاطمه علیها السلام در را باز کرد، در را به او کوبیدند و پهلویش را شکستند و فرزندش را سقط کردند». (65)

سید محمّدباقر خوانساری: «و چه کسی فرزندش را سقط کرد و چه کسی آه و ناله اش را بلند ساخت؟». (66)

شیخ طوسی: «مشهور میان شیعه چنانکه احدی درباره آن اختلاف ندارد، این است که: عمر به شکم فاطمه علیها السلام زد تا بچه اش را سقط کرد. فرزند سقط شده محسن نامیده شد. روایت این حادثه نزدشان مشهور است».(67)

عبدالجلیل قزوینی: «... عمر در به شکم فاطمه زد و کودکی را در شکم او کشت که رسول او را محسن نام نهاده بود». (68)

فاضل مقداد: «عمر به سوی زهرا علیها السلام فرستاده شد. به شکمش زد فرزندی به نام محسن را سقط کرد». (69(

بیاضی: «در میان شیعه مشهور است که عمر فاطمه علیها السلام را چنان در میان در فشرد که محسن را سقط کرد». (70)

ابن ابی جمهور: «... و او را چنان به وسیله در فشار داد که فرزندش را سقط کرد... اما بخشی از حدیث به آتش کشیدن، و زدن و سقط جنین زهرا علیها السلام را شما روایت کرده اید...». (71)

محقق کرکی در اعتراض به آنان می گوید: «... و جمع هیزم در کنار در خانه و سقط محسن فاطمه را...». (72)

قاضی نوراللَّه شوشتری روایاتی دالّ بر سقط جنین فاطمه علیها السلام آورده است. (73)

هاشم معروف الحسنی: «... به سوی در حمله کردند و در را به طرف زهرا علیها السلام فشار دادند. فاطمه علیها السلام که آبستن بود، فرزندش را که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله محسن نامیده بود، سقط کرد». (74)

مسعودی: «سرور زنان را چنان در میان در فشردند که محسن را سقط کرد». (75)

نظّام: «عمر در روز بیعت چنان به شکم فاطمه زد که فرزندش محسن را سقط کرد». (76)

ابن ابی الحدید معتزلی به نقل از شیعه: «عمر، فاطمه را بین در و دیوار چنان فشار داد که فاطمه فریاد کشید: پدر! یا رسول اللَّه! و فرزندش را مرده سقط کرد». (77)

قاضی نعمان: «زهرا علیها السلام را در میانشان چنان زدند که فرزندش را سقط کرد». (78)

در روایتی از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله: «و پهلویش شکست، و فرزندش سقط شد. و او را که به پهلوی زهرا علیها السلام زد که فرزندش را سقط کرد، در آتشت جاودانه ساز». (79)

در زیارتنامه آمده: «که بچه اش کشته شد». (80)

کفعمی: «سبب مرگ زهرا علیها السلام این بود که او را زدند و فرزندش را در اثر آن ضربه سقط کرد». (81)

سلیم بن قیس: «فاطمه علیها السلام را چنان فشار داد که یکی از دنده های پهلویش شکست و فرزندش را سقط کرد». (82)

گنجی از شیخ مفید: «بر جمهور افزوده است: فاطمه علیها السلام پس از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله پسری سقط کرد که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله او را محسن نامیده بود». (83)

مقدّس اردبیلی: «... و عمر در به شکمش زد و غلام تازیانه بر کتفش زد که از آن جهت فرزندش ساقط شد...». (84)

در نامه عمر به معاویه: «... درد زایمان بر او سخت شد، و من وارد خانه شدم. جنینی سقط کرد که علی او را محسن نامید». (85)

صدوق از برخی مشایخ در تفسیر: «ان لک کنزاً فی الجنة» نقل کرده: «این گنج، فرزندش محسن است، و او همان است که وقتی فاطمه علیها السلام بین در تحت فشار قرار گرفت، او را سقط کرد». (86)

در روایتی از امام صادق علیه السلام: «... فاطمه را که باردار بود، زدند... و در اثر همان زدن بچه اش را سقط کرد. اولین کسی که برای او حکم خواهند کرد، محسن بن علی است که درباره قاتلش و سپس درباره قنفذ حکم خواهد شد». (87)

در یک روایت دیگر از امام صادق علیه السلام: «و زدن به شکم فاطمه علیها السلام و سقط کردن محسن او... و لگدی به در کوبید که لنگه در به فاطمه علیها السلام اصابت کرد. فاطمه علیها السلام که محسن را شش ماهه باردار بود، او را سقط کرد... و او را می زدند و جنین در شکمش کشته شد... از ضربتی که به شکمش زدند، او را درد زایمان گرفت. پس محسن را سقط کرد... محسن می آید. خدیجه بنت خویلد، و فاطمه بنت اسد او را می آورند... به خدا قسم موؤده، محسن است». (88)

در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام: «و قتل محسن با زدن لگد به شکم مادرش، بزرگتر و تلخ تر است». (89)

ابوالسعادات، اسعد بن عبدالقاهر: «آن دو فاطمه علیها السلام را در میان خانه اش چنان فشردند که محسن را سقط کرد». (90)

امام علی علیه السلام در قنوت نمازش دعایی می خواند که در آن آمده: «و جنینی که سقط کردند و پهلویی که شکستند و سندی که پاره کردند». (91)

در روایت دیلمی از زهرا علیها السلام: «و با پایش به در کوبید و آن را به طرف من راند. من که باردار بودم به رو افتادم... درد زایمان گرفتم. در نتیجه محسن را کشته بی گناه، سقط کردم». (92)

امام حسن علیه السلام خطاب به مغیره: «و تویی که فاطمه دختر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله را چنان زدی که مجروح شد و بچه اش را سقط کرد. تو این کار را برای تحقیر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله انجام دادی...». (93)

امام باقر علیه السلام: «فاطمه به محسن باردار شد. پس هنگامی که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله رحلت کرد و حوادثی که در جریان ورود این قوم به خانه زهرا علیها السلام اتفاق افتاد و پسر عمویش امیرالمؤمنین را بیرون بردند و در اثر آنچه از آن مرد به او رسید، یک بچه کامل را سقط کرد...». (94)

مجلسی اول: «در اثر این ضربت پسری به نام محسن سقط شد». (95)

مجلسی دوم: «فاطمه علیها السلام را در پشت در فشردند، چنانکه فرزندش را که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله محسن نامیده بود، سقط کرد». (96)

«در اثر آن جنینی سقط کرد که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله او را محسن نامیده بود». (97)

«در روایات ما و بلکه اهل سنت نیز مستفیض است که چنان فاطمه علیها السلام را در فشار قرار داد که بچّه اش را سقط کرد». (98)

«آن دو تن فاطمه علیها السلام را چنان در میان خانه اش فشردند که محسن را سقط کرد». (99)

کاشانی: «همان ضربت، قوی ترین علّت سقط جنین فاطمه بود که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله او را محسن نامیده بود». (100)

طریحی: «هنگامی که خالد بن ولید فاطمه علیها السلام را در فشار در گذاشت، فاطمه علیها السلام محسن را سقط کرد». (101)

نویسنده مؤتمر علماء بغداد: «عمر، فاطمه علیها السلام را بین در و دیوار چنان با قساوت و شدّت فشار داد که فرزندش را سقط کرد». (102)

 

---

(47) اثبات الهداة، ج 2، ص 370.

(48) کامل بهایی، ص 309.

(49) التتمه فی تواریخ الائمه، ص 28.

(50) التتمه فی تواریخ الائمه، ص 39.

(51) المجدی فی انساب الطالبین، ص 12.

(52) مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 407؛ بحارالانوار، ج 43، ص 237- 233.

(53) فاطمة الزهرا بهجة قلب المصطفی، ج 2، ص 532؛ نوائب الدهور، ص 192.

(54) الاختصاص، ص 243- 244؛ کامل الزیارات، ص 326- 327؛ بحارالانوار، ج 25، ص 373.

(55) الاختصاص، ص 184- 185؛ بحارالانوار، ج 29، ص 192؛ وفاة الصدیقة الزهرا، ص 78.

(56) دلائل الامامه، ص 45؛ بحارالانوار، ج 43، ص 170؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 504.

(57) مهج الدعوات، ص 257- 258؛ مصباح کفعمی، ص 553- 554؛ بحارالانوار، ج 3، ص 393.

(58) الامامه، ص 81.

(59) ضیاءالعالمین، ج 2، ق 3، ص 62- 64.

(60) الرسائل الاعتقادیه، ص 444.

(61) الرسائل الاعتقادیه، ص 446.

(62) الرسائل الاعتقادیه، ص 301؛ طریق الارث، ص 465.

(63) الحدائق الناظرة، ج 5، ص 180.

(64) تشیید المطاعن، ج 1.

(65) السوارم الماضیه، ص 56.

(66) روضات الجنات، ج 1، ص 358.

(67) تلخیص الشافی، ج 3، ص 156- 157.

(68) النقض، ص 298.

(69) اللوامع الالهیه، ص 302.

(70) الصراط المستقیم، ج 3، ص 12.

(71) مناظرة الغروی و الهروی، صص 47- 48.

(72) نفحات اللاهوت، ص 130.

(73) احقاق الحق، ج 2، ص 374.

(74) سیرة الائمة الاثنی عشر، ج 1، ص 132.

(75) اثبات الوصیه، ص 143؛ بحارالانوار، ج 28، ص 308- 309.

(76) الملل والنحل، ج 1، ص 57؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 416؛ بحارالانوار، ج 28، ص 271-281

(77) شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 60.

(78) الارجوزه المختاره، ص 88- 92.

(79) فرائدالسمطین، ج 2، ص 34- 35؛ امالی صدوق، ص 99- 100؛ اثبات الهداة، ج 1، ص 280- 281؛ ارشادالقلوب دیلمی، ص 295؛ بحارالانوار، ج 28، صص 37- 39؛ ج 43، ص 172- 173.

(80) اقبال الاعمال، ص 625؛ بحارالانوار، ج 97، ص 199- 200.

(81) مصباح، ص 522.

(82) کتاب سلیم بن قیس، ص 59- 597؛ الاحتجاج، ج 1، ص 210- 216.

(83) کفایة الطالب، ص 413.

(84) حدیقه الشیعه، ص 265- 266.

(85) بحارالانوار، ج 3، ص 294- 195.

(86) معانی الاخبار، ص 205- 207؛ بحارالانوار، ج 39، ص 41- 42.

(87) کامل الزیارات، ص 332- 335؛ بحارالانوار، ج 28، ص 62- 64.

(88) بحارالانوار، ج 53، ص 14- 23؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 441- 443؛ الهدایه الکبری، ص 392.

(89) فاطمة الزهرا بهجة قلب المصطفی، ج 3، ص 532؛ به نقل از: نوائب الدهور، ص 194.

(90) مصباح کفعمی، ص 553؛ بحارالانوار، ج 82، ص 261؛ البلدالامین، ص 551- 552،

(91) بحارالانوار، ج 30، ص 348- 350.

(92) بحارالانوار، ج 3، ص 348- 350.

(93) الاحتجاج، ج 1، ص 414؛ بحارالانوار، ج 43، ص 197؛ مرآه العقول، ج 5، ص 321.

(94) دلائل الامامه، ص 26- 27؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 504.

(95) روضة المتقین، ج 5، ص 342.

(96) جلاءالعیون، ج 1، ص 193.

(97) مرآة العقول، ج 5، ص 318؛ تراجم اعلام النساء، ج 2، ص 38.

(98) بحارالانوار، ج 28، ص 209- 210.

(99) بحارالانوار، ج 82، ص 264.

(100) نوادرالاخبار، ص 183؛ علم الیقین، ص 686- 688؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 414.

(101) منتخب طریحی، ص 136.

(102) مؤتمر علماء بغداد، ص 135- 137.

ذکر سقط محسن در منابع بدون بیان سبب

- کلینی از عده ای از احمد بن محمد از قاسم از جدش از ابوبصیر از امام صادق علیه السلام از پدرانش: «امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: فرزندان سقط شده شما وقتی که در قیامت شما را ملاقات می کنند، اگر آنان را نامگذاری نکرده باشید، هر یک به پدرش می گوید: چرا مرا نامگذاری نکردی در حالی که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله محسن را پیش از تولد، نامگذاری کرد؟». (27)

برخی می گویند: «فرزندان امیرالمؤمنین علیه السلام از فاطمه: حسن علیه السلام، و حسین علیه السلام، و محسن که سقط شد، و ام کلثوم». (28)

کمال الدین بن طلحه شافعی: «فصل یازده در ذکر فرزندان علی علیه السلام: بدان که خداوند تو را به روح او مؤید بدارد که اقوال مردم در شمار فرزندان ذکور و اناث او مختلف است. برخی بیشتر گفته اند و فرزند سقط شده را هم به حساب آورده و نسبش را هم نینداخته اند. برخی نیز آن را انداخته و در شمار فرزندان وی به حساب نیاورده اند. لذا سخن هریک به مقتضای همین امر، با دیگری فرق می کند...». (29)

صبان: «فاطمه برای علی شش فرزند آورد: سه پسر، و سه دختر. پسران: حسن و حسین و محسن و دختران: زینب... حسن و حسین فرزندان صالح زیادی از خود باقی گذاشتند و به زودی درباره آن دو سخن خواهیم گفت اما محسن سقط شد...». (30)

- ابن ابی ثلج: «فرزندان علی علیه السلام از فاطمه علیها السلام: حسن و حسین و محسن، که سقط شد». (31)

- «گروهی دیگر بیشتر از آن گفته اند و محسن برادر حسن و حسین را که سقط شد، نیز نام برده اند». (32)

- طبرسی در شمارش فرزندان امیرالمؤمنین علیه السلام می گوید: «حسن و حسین علیهما السلام و محسن که سقط شد». (33)

مامقانی: «فاطمه علیها السلام برای علی علیه السلام، حسن و حسین و محسن و زینب و ام کلثوم را به دنیا آورد و محسن را سقط کرد». (34)

طبرسی: «فاطمه علیها السلام را پنج فرزند پسر و دختر بود: حسن و حسین علیهما السلام و زینب کبری و زینب صغری مکنّی به ام کلثوم علیها السلام و یک پسر که فاطمه علیها السلام پس از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله سقط کرد و رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله او را در شکم مادرش، محسن نامید». (35)

ابن صباغ مالکی: «... محسن برادر حسن و حسین علیهم السلام را نیز آنان یاد کرده اند. این مطلب را شیعه گفته و بیان داشته اند که محسن سقط شد...». (36)

صفوری شافعی: «حسن در میان پنج فرزند فاطمه، اولین فرزند او بود: حسن و حسین و محسن که سقط شد، و زینب کبری، و زینب صغری». (37)

شیخ مفید: «برخی از شیعیان می گویند: فاطمه علیها السلام پس از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله یک پسر سقط کرد که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله او را در شکم مادر، محسن نامید». (38)

فضل بن حسن طبرسی نزدیک به مطلب شیخ مفید، سخن گفته است. (39)

علّامه حلّی رحمه اللَّه نیز در خلاصه خود از کتاب الارشاد همین مطلب را آورده است. (40)

ابن بطریق هم نزدیک به همین سخن گفته است. (41)

جمال الدین محدث هروی پس از آنکه محسن را در شمار فرزندان علی آورده می گوید: «اما محسن بن علی در کوچکی مرد ولی حقیقت آن است که سقط شد». (42)

ابن طلحه: «کسانی که بیشتر گفته اند، فرزند سقط شده را هم به حساب آورده اند. منظورش از این جنین، محسن است». (43)

ابراهیم طرابلسی حنفی در شجره نامه ای که برای ناصر نوشت و نسخه ای از آن برای کتابخانه صلاح الدین ایوبی رونویسی شد: «محسن بن فاطمه علیها السلام سقط شد. گفته شده: در کودکی مرد. اما صحیح آن است که فاطمه علیها السلام او را سقط کرد». (44)

حمراوی مالکی: «اما محسن، سقط شد». (45)

سید مهدی سویج این مطلب را از چندین منبع از جمله: مناقب الحسن والحسین نوشته جوهری و صاحب جواهر الکلام و صاحب الانوار ابوالقاسم نقل کرده است. (46)

 

---

(27) کافی، ج 6، ص 18؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 411؛ بحارالانوار؛ ج 43، ص 195؛ خصال، ج 2، ص 634؛ علل الشرایع، ج 2، ص 464؛ جلاءالعیون، ج 1، ص 222.

(28) تاریخ اهل بیت، ص 93.

(29) کشف الغمه، ج 2، ص 67.

(30) اسعاف الراغبین، ص 86.

(31) تاریخ الائمه، ص 16.

(32) کشف الغمه، ج 2، ص 67.

(33) تاج الموالید، ص 18.

(34) تنقیح المقال، ج 3، ص 82.

(35) تاج الموالید، ص 23- 24.

(36) الفصول المهمه، ص 126؛ بحارالانوار، ج 32، ص 90.

(37) نزهة المجالس، ج 2، صص 184، 194.

(38) الارشاد، ج 1، ص 355؛ کشف الغمه، ج 67؛ بحارالانوار، ج 42، ص 90.

(39) اعلام الوری، ص 203.

(40) المستجاد من کتاب الارشاد، ص 140.

(41) العمده، ص 30.

(42) کتاب الاربعین، ص 68.

(43) مطالب السؤل، ص 45.

(44) اولاد الامام علی، ص 46؛ به نقل از شجره نامه مذکور، ص 6.

(45) اولاد الامام علی، ص 46؛ به نقل از مشارق الانوار، ص 132.

(46) اولاد الامام علی، ص 46؛ به نقل از مشارق الانوار، ص 46.

ذکر محسن در منابع بدون بیان سبب مرگش

واضح است که بسیاری از علما و مورخان محسن را در شمار فرزندان فاطمه و علی علیهما السلام نام برده اند اما به سرگذشت او اشاره نکرده اند. اما این منافات ندارد که پیش از تولد، سقط شده است. همچنان که اگر کسانی محسن را در شمار فرزندان علی علیه السلام نام نبرده اند به معنای انکار وجود او نیست. زیرا مقصودشان آن دسته از فرزندان علی و فاطمه علیهماالسلام است که زنده مانده اند.

اینک به سخن عده ای از آنان اشاره می کنیم:

فیروزآبادی: «شبّر مانند بقّم و شبیر همانند قمیر و مشبّر چون محدّث فرزندان هارون علیه السلام هستند. گفته شده: پیامبر صلی اللَّه علیه و آله حسن و حسین و محسن را به نام آنان نامگذاری کرد». (3)

زبیدی: «گفته شده: پیامبر صلی اللَّه علیه و آله فرزندانش حسن، حسین و محسن را که در برخی از روایات با تشدید آمده، به اسم آنان (فرزندان هارون) نامگذاری کرد.

ابن بری گفت: دیدم که ابن خالویه این اسامی را شرح داده و گفته: شبر و شبیر و مشبر فرزندان هارون علیه السلام و در عربی به معنای حسن و حسین و محسن است» (4)

زبیدی:«علی علیه السلام فرزندان خود را به همین اسامی: شبر، شبیر و مشبر یعنی:حسن و حسین و محسن نامید»(5)

«ابوعبداللَّه محمّد بن اسحاق بن منده اصفهانی در کتاب المعرفه می گوید: علی یک سال پس از هجرت، در مدینه با فاطمه ازدواج کرد و حدوداً یک سال بعد او را به خانه برد. فاطمه برای علی، حسن و حسین و محسن و ام کلثوم کبری و زینب کبری را به دنیا آورد». (6)

ابن اثیر به نقل از ابن عباس در یک حدیث: «و فاطمه که همسر علی بود و حسن و حسین و محسن و زینب را برایش به دنیا آورد». (7)

لیث بن سعد:«علی با فاطمه ازدواج کرد. فاطمه برایش حسن و حسین و محسن و زینب و ام کلثوم را به دنیا آورد»(8)

ذهبی: «ابن عبدالبر گفت: علی فاطمه را پس از جنگ احد به خانه برد. فاطمه حسن، حسین و محسن و ام کلثوم و زینب را برایش به دنیا آورد». (9)

- عسقلانی محسن را در شمار صحابه آورده می گوید: «محسن، به تشدید سین مهمله (بدون نقطه)، فرزند علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب هاشمی، سبط پیغمبر». (10)

شمس الدین محمد بن طولون: «فرزندان علی علیه السلام: حسن و حسین و محسن و ام کلثوم...». (11)

- نووی: «فرزندان علی علیه السلام: حسن و حسین و محسن و ام کلثوم کبری و زینب کبری که همه از فاطمه بودند»(12)

دیاربکری: «از لیث بن سعد: علی با فاطمه ازدواج کرد. فاطمه برایش حسن و حسین و محسن و زینب را به دنیا آورد». (13)

ابن کثیر: «... فاطمه برای علی، حسن که به او مکنّی بود و حسین که در سرزمین کربلا شهید شد، و گفته می شود: محسن... را به دنیا آورد». (14)

ابن حبّان: «علی بن ابی طالب پانزده فرزند داشت: حسن و حسین و محسن و ام کلثوم...». (15)

«فرزندان علی از فاطمه سه پسر به نام حسن و حسین و محسن و دو دختر به نام زینب و ام کلثوم بودند. همه آنان فرزند داشتند مگر محسن». (16)

«علی چهارده فرزند پسر داشت. از جمله: حسن، حسین و محسن از فاطمه دختر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله». (17)

لیث بن سعد گفت: «علی با فاطمه ازدواج کرد. فاطمه، حسن و حسین و محسن و زینب و ام کلثوم و رقیه را به دنیا آورد». (18)

در بغیة الطالب آمده: فرزندان علی علیه السلام چهارده پسر، و هجده دختر بودند. این مورد اتّفاق است. در فرزندان پسر تا بیست و دختر تا بیست و دو نفر اختلاف کرده اند. فرزندان پسر: حسن و حسین و محسن و...». (19)

محمّد بن شحنه: «... علی چهارده فرزند پسر و شمار زیادی دختر داشت. از فاطمه علیها السلام: حسن و حسین و محسن و زینب». (20)

خوارزمی: «فاطمه علیها السلام برای علی علیه السلام حسن و حسین و محسن و ام کلثوم کبری... را به دنیا آورد». (21)

عمر ابونصر: «فاطمه دختر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله از شوهرش علی بن ابی طالب پنج فرزند داشت: حسن و حسین و محسن و زینب کبری و ام کلثوم کبری...». (22)

ابن شهر آشوب: «کنیه های فاطمه: ام الحسن و ام الحسین و ام المحسن، و ام الائمه و ام ابیها...». (23)

شیخ عباس قمی: «مسعودی در مروج الذهب، و ابن قتیبه در المعارف، و نورالدین عباس موسوی در ازهار بستان الناظرین می گویند: محسن از فرزندان امیرالمؤمنین علیه السلام به حساب می آید». (25)

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده که ندایی از عرش می گوید: «و چه خوب دو سبطی، دو سبط تو، آنان حسن و حسین اند، و چه خوب جنینی جنین تو؛ او محسن است». (25)

در متنی از تورات آمده: «ایلیا، پدر دو سبط: حسن و حسین است و محسن، پسر سوم او است همانگونه که برای برادرت هارون، شبّر و شبیر و مشبّر قرار دادم». (26)

 

---

(3) القاموس المحیط، ج2، ص55؛ بحارالانوار، ج43، ص238.

(4) تاج العروس، ج3، ص389؛ لسان العرب، ج4، ص393.

(5) تاج العروس، ج 3، ص 389؛ لسان العرب، ج 4، ص 393.

(6) دلائل النبوة، ج 3، ص 162؛ بحارالانوار، ج 43، ص 213؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 480.

(7) جامع الاصول، ج 12، ص 9- 10؛ ضیاءالعالمین، ج 4، ق 3، ص 2.

(8) ذخائرالعقبی، ص 55؛ ارشادالساری، ج 6، ص 141؛ عوالم العلوم، ص 536.

(9) سیر اعلام النبلاء، ج 2، ص 119.

(10) الاصابة، ج 3، ص 471.

(11) الائمة الاثنی عشر، ص 58.

(12) تهذیب الاسماء، ج 1، ص 349.

(13) تاریخ الخمیس، ج 1، ص 278- 279.

(14) البدایة والنهایة، ج 5، ص 293.

(15) الثقات، ج 2، ص 304.

(16) شرح بهجة المحافل، ج 2، ص 138.

(17) مآثر الانافة، ج 1، ص 100.

(18) ذخائرالعقبی؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 539.

(19) نورالابصار، ص103.

(20) روضة المناظر، ج7، ص195.

(21) عوالم العلوم، ج1، ص272؛ مقتل الحسین، ص83.

(22) فاطمة بنت رسول اللَّه محمد صلی اللَّه علیه و آله، ص93.

(23) مناقب آل ابی طالب، ج3، ص132؛ بحارالانوار، ج43، ص16- 17.

(24) منتهی الآمال، ج1، ص263.

(25) تفسیر قمی، ج1، ص128؛ بحارالانوار، ج7، ص326- 328؛ ج23، ص130- 131؛ تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 348؛ البرهان، ج 1، ص 328- 329.

(26) بحارالانوار، ج 38، ص 145.

لعنت بر قاتل محسن

«قال رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله: اللهمَّ العن من ضرب جنبَیْها حتی ألقت ولدها» (1) ؛

خدایا! لعنت کن کسی را که بر دو پهلوی فاطمه علیها السلام می زند به طوری که فرزندش را سقط می کند.

«قال أمیرالمؤمنین علیه السلام: اللهمّ العنهم بکلّ جنین أسقطوه و ضلع دقّوه و صکّ مزّقوه» (2) ؛

امیرالمؤمنین علیه السلام در قنوت نماز چنین دعا می کرد: خدایا! بخاطر جنینی که سقط کردند و پهلویی که شکستند و سَنَدی که پاره کردند آنان را لعنت کن.

گروه بزرگی از علماء، نام محسن را به عنوان یکی از فرزندان امام علی از فاطمه سلام الله علیها بیان کرده ولی برخی از آنان تنها به نام بردن از او اکتفا نموده یعنی اشاره ای به مرگ او نکرده اند. و برخی دیگر، گفته اند که وی در کودکی یا در حین تولد، در گذشته است و گروه سومی نیز گفته اند که او در زمان پیامبر صلی اللَّه علیه و آله ساقط شده است. اما تواتر حوادث و وجود روایتهایی که قایل به این است که حضرت زهرا، محسن را در جریان حمله، سقط نموده است بر یک حقیقت که حضرت فاطمه سلام الله علیها در شکم خود جنینی را حمل می کرد که پیامبر وی را محسن نام نهاد، در حالی که هنوز در شکم مادرش بود تأکید می نماید... ولی این جنین، هرگز نور زندگی را مشاهده ننمود.

در تاریخ العروس و لسان العرب آمده است: «شبر و شبیر و مشبر، فرزندان هارون هستند و علی پسران خود را به نام آنان نامید، یعنی حسن و حسین و محسن».

و نیز روایاتی وجود دارد که از ساقط نمودن محسن، سخن می گویند. مسعودی گفته است: «و سیده زنان عالمیان را به واسطه درب خانه فشردند تا اینکه محسن را سقط نمود».

لذا حضرت زهرا پسر سومی داشته که نامش محسن بوده است. نویسنده کتاب ذخائر العقبی فی مودة القربی گفته است: او در خردسالی درگذشته است، و شنیدن نام محسن برای گوشهایم تازه است زیرا که آن را نشنیده ام و آنچه در مورد حسن و حسین وارد شده است، اندک نیست، پس چرا از محسن زیاد نام برده نمی شود... حتماً به این علت که نام بردن از او آثار و مسائلی را به دنبال دارد که کوهها را درهم می کوبد...

و اینک نمونه هایی به نظرتان خواهد رسید و سعی خواهد شد تا حوادث به یکدیگر مرتبط شوند تا راز محسن بن علی نیز بدین واسطه شناخته شود.

در کتاب ملل و نحل شهرستانی آمده است که ابراهیم بن سیار بن هانی نظام گفته است که خلیفه دوم ضربه ای بر شکم فاطمه سلام الله علیها زد که جنینش را سقط نمود. در این حال عمر فریاد می کشید که خانه اش را با هر که در آن است، به آتش بکشید.

 

---

(1) بحار الانوار، ج 28، ص39.

(2) المصباح، ص553.