بیچاره بعضی از کلمات! چه بر سرشان که نیامده! بعضی از آن ها آن قدر از معنای خود تهی شده اند که باید به حالشان رقت برد. این تحریف در معنا، هم در مفاهیم سیاسی و اجتماعی همچون استعمار، دموکراسی و آزادی راه پیدا کرده است و هم در مفاهیم و حقایق مذهبی.
ما هر آن که صدای خود را آهسته کند، مؤمن می دانیم و آن که به کار کسی کاری نداشته باشد، متقی! و هر که کلاه خود کج بگذارد زاهد! و آن که بگوید من به خاطر خدا کار می کنم، مخلص.
ما این کلمات را آن قدر ساده به کار برده ایم و تصورمان درباره آنها سطحی است که اگر بشنویم معنا و حقیقتی غیر از این که تا حال شنیده ایم دارند، باورمان نمی شود و چه بسا برآشوبیم یا تصور کنیم که می خواهند به کلمات رنگ و لعابی تازه بخشند. بیچاره اخلاص که از اخلاص تهی شده.
اگر بتوان از علایم، عوامل، (1) مراحل، (2) موانع و آثار اخلاص یا از تفاوت مخلِص و مخلَص به بهانه این که جای بحث آن این جا نیست، گذشت، اما از توضیح "حقیقت اخلاص" نمی توان درگذشت. حقیقت اخلاص، فقط خدا را در نظر داشتن است و فقط برای او کار کردن. (3) .
اخلاص، آزادی از وابستگی به مدح و ستایش دیگران است (4) و خالی بودن از هوای نفس. (5) .
اخلاص یکی بودن ظاهر است و باطن، درون است و برون. و زهرا علیهاالسلام در اوج قله اخلاص بود.
او در جواب پدرش که می فرمود: دخترم! هم اکنون جبرییل در نزد من است و از جانب خدا پیام آورده که هر چه بخواهی تحقق می یابد، می گوید مرا جز ذات او هیچ تمنایی نیست. (6) .
او با این که سه روز بود خود و فرزندانش هیچ نخورده بودند، پیراهنش را نزد یک یهودی گرو می گذارد تا سائلی را از خانه خود نراند. وقتی سلمان اصرار می کند کمی از نان و خرما را خود بردارد، می گوید: سلمان! این کار را فقط برای خدا انجام دادم، از این رو از آن هیچ برنخواهم داشت. (7).
راوی می گوید: از حسین بن روح- یکی از نواب امام زمان علیه السلام- پرسیدم: رسول خدا صلی الله علیه و آله چند دختر داشت؟ او گفت: چهار دختر. پرسیدم: کدام یک از همه با فضیلت ترند؟ جواب داد: فاطمه علیهاالسلام. پرسیدم: با اینکه او از همه فرزندانش کوچک تر بوده و کمتر مصاحبت رسول را درک کرده، چرا او با فضیلت تر است؟ حسین بن روح جواب داد: به سبب دو خصلت که خدای سبحان مخصوص او گردانیده بود. یکی این که وارث رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و دیگری این که نسل رسول خدا صلی الله علیه و آله از ذریه اوست و خداوند سبحان اینها را به او ارزانی نداشت مگر به دلیل اخلاص او در نیت. (8) .
پس با هم به کلام این عبد مخلص خدا گوش می سپاریم.
"من اصعد الی الله خالص عبادته اهبط الله عزوجل الیه افضل مصلحته" (9) ؛
کسی که عبادت خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بلند مرتبه برترین مصلحت او را به سوی او می فرستد.
(1) زهرا علیهاالسلام در خطبه غرائش در مسجد مدینه، روزه را یکی از عوامل استحکام و استقرار اخلاص می داند. "والصیام تثبیتاً للاخلاص".
(2) اخلاص سه مرحله دارد: در عمل، که خوب و بد، حق و باطل مخلوط نشوند و آمیخته نباشند. در نیت، که از خوف جهنم و عشق به بهشت به مرحله بالاتر راه بیابد. در دعای مکارم آمده است: "و انته بنیتی الی احسن النیات"، نیت مرا به عالی ترین نیت ها برسان. در دین، آن هم با این تعبیر "مخلصاً له الدین". این نوع تعبیر هر نوع التقاطی گری و نؤمن ببعض و نکفر ببعض را نفی می کند.
(3) میزان الحکمة، ج 3، ص 63 - 64.
(4) میزان الحکمة، ج 3، ص 63 - 64.
(5) میزان الحکمة، ج 3، ص 63 - 64.
(6) "لا حاجة لی غیر النظر الی وجهه الکریم"، ریاحین الشریعه، ج 1، ص 105.
(7) بحارالانوار، ج 43، ص 73.
(8) بحارالانوار، ج 43، ص 37.
(9) بحارالانوار، ج 71، ص 184 و ج 70، ص 249.